Św. Michał Archanioł – patron Ukrainy

Współczesnym herbem Ukrainy nie jest już św. Michał Archanioł, ale tryzub (złoty trójząb na niebieskiej tarczy). Został on oficjalnie przyjęty w roku 1919 jako nawiązanie do insygniów wikingów zwanych tu Waregami i wywodzącej się z nich dynastii Rurykowiczów. Ruryk, wódz Waregów, przybył w roku 862 do Nowogrodu – to symboliczna data powstania Rusi.

Herby Rusi Kijowskiej i obecny herb Ukrainy, charakterystyczna niebiesko-żółta kolorystyka

Sławna niegdyś Złota Brama to obecnie jedynie betonowa rekonstrukcja. Zespół Ławry Peczerskiej (obecnie Rezerwat Historyczno-Kulturalny, ale na szczęście od kilkunastu lat także żywe miejsce kultu podlegające Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego) to unikalny zespół pustelni nad stromym brzegiem Dniepru, powstały w XI wieku, autentyczne duchowe, intelektualne i patriotyczne centrum Rusi Kijowskiej i w następnych trudnych wiekach. Dzisiaj obok wymienionej Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego funkcjonują jeszcze na Ukrainie Cerkiew Prawosławna Patriarchatu Kijowskiego oraz Autokefaliczna Ukraińska Cerkiew Prawosławna. Obecnie cerkiew Świętego Michała „o złotych kopułach” to duma i wizytówka Kijowa. Jak powiedziano, została ona założona przez Światopełka II Michała w roku 1108. Klasztor św. Michała był pierwszym obiektem sakralnym na Rusi, którego kopuły zostały pokryte złotem. Typowa dla ruskiego budownictwa sakralnego ogromna ilość kopuł (najczęściej 13) symbolizowała Boga w otoczeniu 12 apostołów. Monaster został splądrowany w czasie najazdu Mongołów w roku 1240, kiedy Tatarzy barbarzyńsko wydarli złoto z kopuł. Po kilku wiekach popadania w ruinę, za czasów ihumena Hioba (1619-1620) miała miejsce rozbudowa, a dzięki wsparciu finansowemu ze strony hetmanów kozackich doszło do budowy nowego monasteru, pomieszczeń dla pielgrzymów oraz przebudowy wcześniejszych obiektów w stylu barokowym (warto tu nadmienić w charakterze dygresji, iż podobizna św. Michała znajdowała się za sprawą sławnego Bohdana Chmielnickiego na głównej chorągwi wojsk kozackich, a unieśmiertelniony przez Henryka Sienkiewicza hetman posiadał specjalne nabożeństwo do wodza anielskich zastępów i słusznie uważany jest na Ukrainie za bohatera narodowego).

Do jednej istniejącej kopuły dobudowano dalszych sześć. Zachowano jednak wystrój wnętrza w stylu bizantyjskim. Monaster był wówczas jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych na Ukrainie, obiekt należał do najbogatszych klasztorów w Rosji, w najlepszym okresie mieszkało w nim i pracowało 240 mnichów. Po kilku wiekach świetności władze stalinowskie nakazały rozbiórkę klasztoru św. Michała, ponieważ zasłaniał budynek Komsomołu – ocalały jedynie mozaiki bizantyjskie, rozparcelowane do muzeów w Kijowie i Moskwie. Do rozbiórki użyto dynamitu, a dzieło zniszczenia miało miejsce w latach 1934-1936. Monaster św. Michała odbudowany został pieczołowicie przez odzyskującą wolność Ukrainę pod sam koniec XX wieku, główne prace miały miejsce w latach 1997-1998. Na placu przed soborem Michajłowskim stoi także wzniesiony w roku 1993 pomnik ofiar Wielkiego Głodu, pamiątka potwornego mordu Stalina, kiedy z jego rozkazu zagłodzono miliony niewinnych ludzi. Po potężnym spustoszeniu chrześcijaństwa wschodniego w wieku XX (tuż przed rokiem 1939 na wolności żyło 3-4 biskupów, a w największym powierzchniowo państwie świata funkcjonowała zaledwie setka parafii) wolne odradzanie się chrześcijaństwa przyniosła paradoksalnie II wojna światowa.

Oficjalne godło-herb Kijowa ze św. Michałem powstało późno, bo dopiero w XIV wieku, co opisuje Pateryk Kijowsko-Pieczerski.

Dawne herby Ziemi Kijowskiej z XVI i XVII wieku

Od roku 1569 herb województwa kijowskiego przedstawiał w czerwonym polu białą postać św. Michała Archanioła, trzymającego w prawej ręce goły opuszczony miecz (opuszczony miecz w heraldyce symbolizował pokorę), w lewej zaś pochwę. Herb ten był stosowany w XVII wieku przez magistrat Kijowa. W tej formie herb pozostał po przejściu pod protektorat Cesarstwa Rosyjskiego, zostało jedynie zmienione tło z czerwonego na niebieskie.

Dawne herby Ziemi Kijowskiej z XVI i XVIII

Kolejne oficjalne zatwierdzenie herbu Kijowa oraz Guberni Kijowskiej miało miejsce w roku 1782 i w takiej postaci pozostał on do roku 1918. W czasach sowieckich herb Kijowa zmieniono – w miejsce wygnanego Archanioła pojawiły się sierp, młot i gwiazdy. Powrócił św. Michał z mieczem i tarczą do herbu kijowskiego w roku 1995, a stosowną uchwałę podjęła Rada Miasta Kijowa w dniu 25 maja.

Dwa herby Kijowa, pierwszy z roku 1969 i drugi obecny zatwierdzony w roku 1995.

Herbert Oleschko

Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (3/2015)