Kim są Starcy wspomniani kilkukrotnie w Apokalipsie, jako ci, którzy zasiadają na dwudziestu czterech tronach w Niebie?
Wymienieni w Apokalipsie presbiteroi do dziś stanowią zagadkę dla biblistów. Istnieją różne hipotezy odnośnie ich tożsamości. Niektórzy widzieli w nich reprezentację świętych Starego i Nowego Testamentu, inni – chrześcijan, którzy zwycięsko przeszli przez prześladowanie, a jeszcze inni – anielskich członków niebiańskiej rady otaczającej tron.
Niebiańska Rada Starszych
Autor Apokalipsy opisał wizję Boskiego Tronu, dookoła którego w górze rozpościera się tęcza, a na dole znajdują się dwadzieścia cztery niższe trony z dwudziestoma czterema postaciami przypominającymi senatorów lub doradców, którzy otaczają rzymskiego cesarza, tworząc królewską radę.
W scenie ukazującej zbawionych wokół Tronu Bożego, Starcy stanowią grupę wyodrębnioną od reszty ludzi; co więcej widzimy ich w towarzystwie Czterech Zwierząt, czyli istot niebiańskich należących prawdopodobnie do cherubów (Ap 14, 3), co może być argumentem, że mianem 24 Starców określono jakichś wyższych rangą aniołów. Złote korony oraz trony, na jakich zasiadają Starcy, sugerują władzę i autorytet. Według niektórych biblistów, są oni istotami niebiańskimi lub gwiazdami, analogicznie do dwudziestu czterech gwiazd nazywanych „sędziami Wszystkiego” i obecnych w kosmologii babilońskiej.
Apokalipsa używa terminu presbiteroi („starsi”), który niekoniecznie odnosi się do wieku, ale raczej do funkcji związanej z mocą, autorytetem i zarządzaniem. Należy pamiętać, że w Nowym Testamencie nazywane są tak osoby stojące na czele wspólnot chrześcijańskich (do dziś kapłanów nazywamy prezbiterami). Według F. Baumgärtela tytuł ten, odniesiony do istot przy Tronie Bożym, sugeruje, że są oni anielskimi członkami niebiańskiej rady otaczającej Tron, swoistą Radą Starszych w Niebie. Zgodnie z tą koncepcją wizja 24 Starców oparta jest na starotestamentowej koncepcji „niebiańskiej geruzji”, czyli Rady Jahwe, wspomnianej w kilku wersetach (1Krl 22, 19; Ps 89, 7; Hi 1, 6; Dn 7, 9), w której według księgi Hioba (1, 6; 2, 1) zasiadają synowie Boży (hebr. bene Elohim). W Psalmach czytamy, że owi synowie Boży biorą udział w „niebiańskim zgromadzeniu” (Ps 82, 1), w „radzie świętych” (PS 89, 6-8). Opisana w Apokalipsie scena wokół Tronu przypomina także „uroczyste zgromadzenie i zebranie pierworodnych” na górze Syjon, o którym pisze apostoł Paweł (Hbr 12, 22-23). Tym samym terminem (gr. prezbiterion) posługuje się grecki przekład Starego Testamentu (Septuaginta) w księdze Izajasza, gdzie czytamy o kosmicznej Radzie Starszych, otaczającej Tron Boży na górze Syjon (gr. enopion ton presbiteron) (Iz 24, 23). Były próby utożsamiania starców z chórem Tronów, wspomnianym przez św. Pawła w Liście do Kolosan (1, 16), ale poza faktem, że starcy także zasiadają na tronach, trudno znaleźć jakiś argument za przypisaniem ich do tej akurat kategorii istot niebiańskich. Zwłaszcza, że Trony wyobrażano sobie raczej jako ogniste i wielookie koła.
Reprezentanci Ludu Bożego
Można podać liczne argumenty, kwestionujące zasadność widzenia w Starcach bytów anielskich. Jednym z nich jest fakt, że posiadają oni bez wątpienia atrybuty królewskie. Zasiadają na swoich tronach, mając udział wraz z Bogiem w rządzeniu światem, jak o tym świadczą ich złote korony – znak władzy królewskiej. A przecież nigdzie w Biblii ani literaturze judaistycznej aniołowie nie zasiadają na tronach, ani nie noszą koron, które Biblia obiecuje wszystkim zbawionym jako wieniec zwycięstwa (2 Tym 4, 8). To ludzie mają być współdziedzicami Chrystusa.
Być może więc Starcy są ludźmi zabranymi przez Boga do nieba? Warto zauważyć, że Apokalipsa ukazuje ich jako ubranych w białe szaty, tak jak ubrani są zbawieni (Ap 4, 4-5). Z drugiej strony, tak samo bywali „ubrani” też aniołowie (J 20, 12) oraz niebiańska armia, która przychodzi z Chrystusem (Ap 19, 14). W Apokalipsie biały kolor szat nie wskazuje specyficznie na aniołów czy zbawionych, lecz po prostu na przynależność do niebiańskiego porządku. Faktem jest, że Starcy są ukazani w towarzystwie nadprzyrodzonych istot (siedmiu aniołów i czterech niebiańskich zwierząt), ale zarazem są również od nich wyraźnie wyodrębnieni (Ap 7, 11; 5, 11).
Wydaje się, że najbardziej prawdopodobna jest interpretacja widząca w 24 Starcach symboliczne przedstawienie Ludu Bożego, obejmującego Lud Starego i Nowego Przymierza (ich liczba, będąca sumą dwóch dwunastek, nawiązuje do dwunastu pokoleń Izraela oraz do dwunastu apostołów). Dwanaście plemion Izraela (lub dwunastu patriarchów) i dwunastu apostołów to niejako synteza Starego i Nowego Przymierza. A zatem Starcy uosabiają cały Lud Boży, wezwany do udziału w niebieskim zgromadzeniu. Być może jest tu także aluzja do dwudziestu czterech oddziałów kapłańskich na służbie w świątyni jerozolimskiej. W Apokalipsie Starcy otaczający Tron i zasiadający na własnych tronach stają się uczestnikami sądu (można by ich zatem przyrównać do dzisiejszych ławników w sądzie), ale pełnią także funkcje liturgiczne i uczestniczą w oddawaniu czci największemu Sędziemu (Ap 4,4; 4,10; 5,8; 11,16; 19,4). Starcy mają w swych rękach czasze pełne modlitw świętych. Fakt, że 24 Starców składa w ofierze modlitwy świętych (Ap 5, 8), wskazuje na ich związek ze zmianami kapłańskimi, a ściślej z ich 24 przywódcami (1 Krn 24,1-19).
Roman Zając
Artykuł ukazał się w Któż jak Bóg 3/2013. Zapraszamy do lektury!
