Grota św. Michała Archanioła w Monte Laureto w południowych Włoszech, 3 kilometry od Putignano, stanowi cenną pamiątkę dawnej cywilizacji. Jaskinia w przeszłości była ważnym miejscem kultu pogańskiego, odprawiano tam obrzędy religijne na cześć boga Apolla i dopiero z nadejściem chrześcijaństwa została ona przekształcona w świątynię poświęconą św. Michałowi Archaniołowi.
Grota jest niezwykle malownicza – została w całości wydrążona w skale przez wodę, która, wciąż spływając po kamiennych ścianach, kontynuuje zapoczątkowaną wiele tysięcy lat temu erozję, a całemu procesowi towarzyszy melodyjny dźwięk spadających kropel. Do świątyni prowadzą monumentalne schody.
Anioł, który upomniał możnowładcę
Wewnątrz groty zachowały się liczne zabytki sztuki sakralnej. Na ścianach klatki schodowej odwiedzający mogą podziwiać dwie kamienne kropielnice wykonane przez lokalnego artystę w XVII wieku. Cennym zabytkiem jest figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, której autorstwo można przypisać pracowni Stefano Pugliese, znanego jako Stefano da Putignano (1491-1538).
Ołtarz główny umiejscowiony w głębi jaskini zwieńczony jest kopułą w kształcie ostrołuku. Zdobi ją fresk z XV przedstawiający martwego Jezusa na krzyżu, obok którego, po lewej, stoją cztery kobiety. Rzeczywiście, w Ewangelii według św. Jana (19, 25) czytamy: obok krzyża Jezusowego stały: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena. Na prawo natomiast, u stóp krzyża, widzimy Jana, umiłowanego ucznia Chrystusa, a za nim grupę żołnierzy i kapłanów Sanhedrynu. Fresk dopełniają dwaj aniołowie zbierający krew obficie wypływającą z ran Zbawiciela.
Na prawo od ołtarza głównego podziwiać możemy kapliczkę wotywną z niezwykłymi freskami. Wnętrze kopuły okrywającej kapliczkę zdobi postać Chrystusa ukazanego jako Lux Mundi („Światłość Świata”), odzianego w niebieską szatę i czerwony płaszcz, które podkreślają boską i zarazem ludzką naturę Odkupiciela. Jezus został sportretowany z prawą dłonią uniesioną w geście błogosławieństwa, w lewej zaś trzyma księgę.
Poniżej znajduje się kolejny fresk, datowany na 1538 rok, a przedstawiający Matkę Bożą. Po jej prawej widzimy św. Alberta Avogadro, autora reguły zakonnej dla pustelników z Góry Karmel, po lewej zaś Anioła Jerozolimskiego, jednego z pierwszych karmelitów przybyłych na Sycylię. Zakonnik ten został zabity z rozkazu miejscowego możnowładcy, którego ośmielił się upomnieć za jego pychę i rozpustne zachowanie. 5 maja 1255 Anioł został zaatakowany przez kilku zamachowców i zmarł przeszyty pięcioma ciosami miecza.
Na lewo od ołtarza głównego znajdziemy natomiast kamienną rzeźbę, prawdopodobnie autorstwa Stefano da Putignano, która przedstawia św. Michała Archanioła z mieczem i żelazną tarczą walczącego ze smokiem.
Przyjedź do Michała, by odzyskać zdrowie
Miejscowość Putignano była lennem rzymskiego rodu Anicjuszy, do którego należeli Giordan i św. Sylwia, rodzice papieża św. Grzegorza Wielkiego. W roku 591, tuż po tym jak wstąpił on na tron piotrowy, powierzył biskupowi Tulliano zadanie wybudowania klasztoru na wzgórzu Laureto, tak aby dzięki niemu móc ewangelizować lokalnych mieszkańców. Klasztor powierzony został opiece benedyktynów pod przewodnictwem św. Equitiusa.
W publikacji Konferencje historyczne na temat powstania i rozwoju gminy Noci autorstwa Pietro Gioji z 1842 roku czytamy: Chciałbym teraz objaśnić początki Putignano, jako wstęp do dalszych rozważań i czynię to na prośbę przyjaciół z tamtych stron, zaczerpnąwszy uprzednio wiedzy. Podejmowałem już temat ten, ale aby rozwiać wszelkie nieporozumienia i wątpliwości muszę wrócić do niego i dodać słowa Pompeo Sarnellego z 'Historii biskupów i arcybiskupów w Siponcie’. Sarnelli pisał, że Tulliano w 591 roku zbudował w Apeninach zamek Noci, opactwo Brasento dla mnichów z zakonu św. Equitiusa z folwarkiem klasztornym w Monte Laureto oraz Pozzo Tuliano, dzisiaj Putignano pod opieką Kawalerów Maltańskich. Każdy, kto wierzy, że uczony autor miał na myśli, że Tulliano dał początek miastu i mieszkańcom Putignano, tak jak dał je studni, którą zbudował, odejdzie od prawdy.
Przez wieki pieczę nad kościołem św. Michała Archanioła w Monte Laureto sprawowały różne zakony. W 912 r. grotę oraz znajdujący się nad nią klasztor powierzono mnichom kluniackim, w 1098 r. ich rolę przejęli benedyktyni. W 1506 r. Kawalerowie Maltańscy przekazali to miejsce kultu karmelitom. Nowi opiekunowie wzbogacili grotę o dzieła sztuki i przyczynili się znacząco do rozwoju kultu Księcia Niebiańskiej Armii, a także odrestaurowali klasztor, który zamieszkiwali do czasu przeprowadzki do nowego opactwa w 1580 r.
Obecnie grota jest częścią kompleksu szpitalnego, w którym od 1933 r. mieści się jedno z najważniejszych sanatoriów w południowych Włoszech.
Kult św. Michała Archanioła jest nadal żywy wśród lokalnej społeczności, która co roku obchodzi jego święto 29 września.
Michele Cicatelli
Tłumaczenie:
Ola Bartosiak
Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (1/2022)
