MEDYTACJA TRZYNASTA
O UPADKU ZBUNTOWANYCH ANIOŁÓW
Skąd, na świecie stworzonym przez Boga, wzięło się zło? Według Biblii zaczęło się od buntu aniołów. Później dali się skusić pierwsi rodzice. Ale dlaczego niektórzy aniołowie powiedzieli Bogu „nie”? Grzech aniołów dotyka wielkiej tajemnicy wolności. Osoby stworzone, także aniołowie, nie są zaprogramowane jak maszyny. One najpierw poznają siebie, kim są, komu zawdzięczają siebie, a następnie stają wobec odpowiedzi. Mogą nią być wdzięczność, zaufanie, miłość, które są możliwe tylko na gruncie wolności (Jan Paweł II). Ale mogą to być również pycha, duch nieposłuszeństwa i sprzeciw wobec Boga, a w konsekwencji śmierć. Za każdym z tych grzechów stoi duchowa i niewidzialna istota o charakterze osobowym, którą Biblia określa rzeczownikami „szatan” (hebr. satan, przeciwnik, nieprzyjaciel) lub „diabeł” (gr. diabolos, oszczerca, ten, który dzieli).
Praojce nasi w ubłogosławionej
Żyjąc krainie rozkoszy — odpadli
Od swego Stwórcy, łamiąc jego wolę,
Jednym zakazem li zawarowaną?
Kto doprowadził ich do tego buntu?
Wąż to piekielny, którego złośliwość,
Karmiona zbrodnią i zemstą — uwiodła
Matkę ludzkości; który dla swej pychy
Strącony z niebios z tłumem zbuntowanych
Swoich aniołów. — Przez nich on zamierzał
Sam zasiąść w chwale ponad towarzysze,
Ufny, że z Panem zrówna się Wszechmocnym,
Gdy mu wytoczy bój[1].
W taki oto sposób angielski poeta i pisarz John Milton w poemacie epickim Raj utracony (ang. Paradise Lost) z roku 1667 opisuje grzech naszych praojców, do którego przywiodła ich złośliwość piekielnego Węża. A jak przyczynę grzechu pierworodnego tłumaczy Biblia? Czy pojawia się na jej kartach wyjaśnienie przyczyn buntu Aniołów?
Upadek zbuntowanych aniołów
Księga Rodzaju przedstawia węża kuszącego Ewę, w którym Pismo święte i Tradycja Kościoła widzą upadłego anioła, nazywanego Szatanem lub diabłem (Por. J 8, 44; Ap 12, 9)[2]. Grzech naszych prarodziców pociągnął za sobą natychmiastowe następstwa dla całej ludzkości. Autor księgi Rodzaju podaje: A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy (Rdz 3,7), to znaczy bezsilni, pozbawieni mocy, wiedzy i piękna, jakimi cieszyli się przed grzechem. Pierwszy człowiek padł ofiarą przebiegłości szatana, w konfrontacji z chytrą inteligencją złego ducha okazał się bezbronny i nagi. Po grzechu ludzie nie stali się jak bogowie, mający pełne poznanie dobra i zła, lecz odtąd – przez zawiść diabła – grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, zło i cierpienie (Por. Rz, 5,12). W istotny sposób zmieniło się ludzkie poznanie, ludzki umysł i sumienie.
Kościół naucza, że zły duch był najpierw dobrym aniołem stworzonym przez Boga: Diabeł bowiem i inne złe duchy zostały stworzone przez Boga jako dobre z natury, ale same uczyniły się złymi (KKK, 391). Tajemnica wolności ujawnia się w tym, że nawet przy wielkiej inteligencji – takiej, jaką odznaczają się istoty duchowe – może się opowiedzieć po stronie zła. Tak stało się z częścią aniołów, do których zaliczał się szatan[3].
Pismo św. wzmiankuje również o grzechu tych aniołów (por. 2 P 2, 4.). Każda stworzona wolna istota może wybrać porządek, jakiego pragnie Bóg, lub go odrzucić. Ich „upadek” polega na wolnym wyborze dokonanym przez te duchy stworzone, które radykalnie i nieodwołalnie odrzuciły Boga i Jego Królestwo (Por. KKK, 392). Dotykamy tu niepojętej tajemnicy. Dlaczego część aniołów powiedziała Bogu „Nie!”, zaprzeczając swojemu najistotniejszemu powołaniu, jakim jest służba Bogu? Dlaczego istoty stworzone jako dobre, same uczyniły siebie złymi? My – ludzie możemy błądzić, bo widzimy niejasno, niejako w zwierciadle, ale aniołowie przecież patrzyli w twarz Boga. Poznali osobiście Tego, który jest najwyższym i niezmierzonym Dobrem. Doświadczali Go w sposób bezpośredni… Jak więc mogli się zbuntować?[4]. Biblia w żadnym miejscu nie wypowiada się definitywnie o przyczynie buntu w niebiosach. Ta kwestia jednak nurtowała chrześcijan, a przed nimi Żydów, od zawsze. Powstało więc na ten temat kilka hipotez teologicznych.
„Syn Jutrzenki”
Pierwszy z aniołów i ich przywódca, Lucyfer, w pewnym momencie powiedział Bogu „Non serviam”, czyli „Nie będę służyć” – grzesząc pychą. Imię „Lucyfer” nadali przywódcy zbuntowanych aniołów, Ojcowie Kościoła, inspirując się fragmentem z Księgi Izajasza:
Jakże to spadłeś z niebios, Jaśniejący, Synu Jutrzenki?
Jakże runąłeś na ziemię, ty, który podbijałeś narody?
Ty, który mówiłeś w swym sercu: Wstąpię na niebiosa;
powyżej gwiazd Bożych postawię mój tron.
Zasiądę na Górze Obrad, na krańcach północy.
Wstąpię na szczyty obłoków, podobny będę do Najwyższego.
Jak to? Strąconyś do Szeolu na samo dno Otchłani!
(Iz 14, 12- 15).
Tekst ten jest satyrą na jednego z ziemskich władców, którym był król asyryjski Sargon II (+705) albo Sennacheryb (+681). Według niektórych krytyków mógł nim być król babiloński Nabuchodonozor (605-562), który walczył z Izraelem. Prorok Izajasz ironicznie porównuje go do planety Wenus, zwanej Gwiazdą Poranną (po hebrajsku: „helel ben szachar”, w polskim przekładzie „syn Jutrzenki”), która jest wyraźnie widoczna na niebie tuż przed wschodem słońca. Wenus „gwiazdorzy” na ciemnym niebie, ale już po chwili, gdy wzejdzie słońce, jej „kariera” okazuje się mizerna. Panowanie króla miało być właśnie takim blaskiem – efektownym (czy raczej efekciarskim), ale chwilowym i w sumie złudnym.
Kiedy św. Hieronim tłumaczył Pismo Święte na język łaciński, oddał hebrajskie wyrażenie „helel ben szachar” słowem „lucifer” („niosący światło” od łac. „lux” – światło, „ferre” – nieść). Pisarze wczesnochrześcijańscy widzieli w satyrze Izajasza aluzję do upadku pierwszego z aniołów, a nazwy „Lucyfer” zaczęto używać już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa jako jego imienia.
Takie rozumienie wersów z Księgi Izajasza poniekąd sankcjonują słowa Pana Jezusa skierowane do uczniów wracających z pierwszej wyprawy misyjnej „Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica” (Łk 10,18). Podobne stwierdzenie pojawia się również w „Testamencie Salomona” – chrześcijańskim dokumencie spisanym w III wieku na podstawie źródeł żydowskich z I wieku n.e., gdzie demony mówią o sobie samych: „upadliśmy jak błyskawice na ziemię”.
Natomiast zwrot „non serviam” (po hebrajsku „lo eebod”) pochodzi z Księgi Jeremiasza. Wypowiadają go Żydzi, którzy odmawiają oddawania czci Bogu. Jednak to zdanie funkcjonuje w tradycji również jako określenie buntu szatańskiego[5].
Boże, Ty z podziwu godną mądrością wyznaczasz obowiązki Aniołom i ludziom, spraw, aby na ziemi strzegli naszego życia Aniołowie, którzy w niebie zawsze pełnią służbę przed Tobą. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen
Kapłan: Pan z wami.
Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, † i Duch Święty. W. Amen
ks. Krzysztof Pelc CSMA
[1] Johna Miltona Raj Utracony, Pieśń I, Przekład: Antoni Lange, https://pl.wikisource.org/wiki/Raj_utracony._Pie%C5%9B%C5%84_I , [dostęp: 10.05.2021].
[2] KKK, 391.
[3] Ks. M. Kaszowski, Teologia w pytaniach i odpowiedziach, https://www.teologia.pl/m_k/zag03-11.htm, [dostęp 10.05.2021].
[4] R. Zając, O zbuntowanych aniołach, https://www.naszczas.pl/biblia/opowiesci-biblijne/o-zbuntowanych-aniolach/, [dostęp 10.05.2021].
[5] Por. Dlaczego niektórzy aniołowie zbuntowali się przeciwko Bogu?, https://pl.aleteia.org/2019/04/22/dlaczego-niektorzy-aniolowie-zbuntowali-sie-przeciwko-bogu/, [dostęp 10.05.2021].
